Istorijat

Istorijat škole

Kulturni život Kotora može se pratiti, uglavnom, od XII vijeka, ali neprekidni tok tek od XIV vijeka, od prvih sačuvanih pisanih spomenika kotorskih, od 1326. godine. Od toga vremena može se pratiti i školski život, iako od školske arhive ili kakvih školskih spisa nema ni  traga sve do početka XIX vijeka.

Srednja pomorska škola u Kotoru ima bogatu tradiciju. Znanja iz oblasti pomorstva i plovidbe nekada su se prenosila neposredno, ali prve tragove sistematskih pokušaja nalazimo još u XVII vijeku. To su bile tzv. povremene škole. U Perastu su fratri davali osnovna znanja iz pomorstva u svojoj školi koja je radila od 1637. godine. U njoj su učili i  Marko Martinović i Matija Zmajević. Kasnije je i sam Marko Martinović u Perastu osnovao školu. On je, nakon vlastitog pomorskog iskustva, 1698. godine u svojoj školi obučavao 17 ruskih kneževa i boljara, koje je bio uputio Petar Veliki, pred kojim je Matija Zmajević, kasnije ruski admiral, polagao ispit iz nautike u Karlovim Varima 1712.

Na  Prčanju, u manastiru sv. Nikole, radila je povremeno privatna pomorska škola u drugoj polovini XVIII i prvoj polovini XIX vijeka. Dokad je radila i kako je radila  ne može se znati ništa pouzdano, osim da su nastavu održavali fratri i iskusni kapetani. U njoj je dobio osnovna nautička  znanja Ivan Vizin, koji je kasnije oplovio svijet.

“Nautička škola” u Kotoru osnovana je  1849. godine sa 7 učenika. Od 1852. imala je dva, od 1879. tri, a od 1896. godine pet razreda. Nastavni jezik bio je italijanski. Tek od 1912. pod pritiskom narodnog oduševljenja pobjedama Srbije i Crne Gore, uveden je srpskohrvatski jezik kao nastavni. Broj učenika je tada utrostručen. Školska omladina često je ispoljavala političku borbenost u demonstracijama protiv Austro-Ugarske. Za vrijeme prvog svjetskog rata škola nije radila.

Škola je reorganizovana 1918. godine. Tada je  imala četiri stručna razreda i primala  učenike sa položenom tzv. malom maturom. Od 1921. nosi naziv “Pomorska akademija”, od 1932. “Pomorsko-trgovačka akademija”, od 1947. “Pomorski tehnikum”, a od 1952. “Pomorska škola”. Škola je 1969. godine odlikovana Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom. Tada je ponijela ime poznatog pomorca i učitelja pomorskih vještina Marka Martinovića.

Reorganizacijom školstva 1974. godine ponovo je vraćen naziv Pomorska škola – Kotor.

Škola je od osnivanja  pet puta mijenjala zgradu u kojoj je radila. Iz prostorija franjevačkog samostana u Kotoru, preseljena je u Dobrotu (kuća Kapovića), zatim u Kotor (palata Pima). Od 1913. godine škola nastavlja sa radom u zgradi današnje Škole za Pomorstvo, a od 1952. godine u prostorijama bivše »Zetske plovidbe« (Tabačina), da bi nakon zemljotresa 1979. godine ponovo bila preseljena u Dobrotu.Na početku XXI vijeka, ne promijenivši zgradu od 1979. godine, Srednja pomorska škola školuje kapetane i upravitelje stroja. Oni plove širom svijeta na modernim i savremenim brodovima, ali znanja koja iz škole kao gotovi kadeti ponesu, propusnica su za svaki brod. I dalje su naši pomorci omiljeni i poštovani u moćnim svjetskim kompanijama. Kada u staru zgradu iznad Dobrote stignu pozdravi sa dalekih mora, uvijek su  profesori ove škole i  veseli i ponosni!

 

Istorijat grada Kotora

Boka Kotorska je prirodni fjord koji se nalazi na južnom dijelu obale Jadrana. Kotor je grad smješten u dubini ovog fjorda, ispod obronaka brda Pestingrada sa jedne i  Vrmca sa druge strane zaliva. U zaleđu kotorskog zaliva nalaze se obronci planine Lovćen.

Za postanak Kotora vezuju se mnoge legende. Istorija grada datira od sredine trećeg vijeka stare ere pod kraljem Argonom i kraljicom Teutom, da bi grad  srušili i zauzeli Rimljani, sprovodeći u narednim vjekovima ubrzanu romanizaciju. Rimska naselja (današnji Risan), stradala su u provalama varvara koji su oborili rimsko carstvo, ali su preživjeli našli utočište na kraju kotorskog zaliva, gdje su formirali rano-srednjevjekovni Kotor. Njegovo ime potiče od riječi DEKATERA (od starogrčkog KATAREO – vrela). Nakon Rimljana, Kotor je do 1185. godine bio pod vlašću Vizantije. Umjesto Akruvijuma, kako se Kotor prvobitno zvao, pod vizantijskom vlašću Kotor dobija naziv DEKADERON. Period od 1185. do 1371. godine Kotor provodi kao jedan od primorskih gradova u sastavu srednjevjekovne srpske države, pod upravom Nemanjića. Dinastija Nemanjić daje gradu ime Kotor, praveći od njega glavnu pomorsku luku, preko koje su održavali veze sa zapadom. Početkom 9. vijeka donesene su  iz Carigrada mošti mučenika Sv. Tripuna i sagrađena je  prva crkva tipa martirija. Grad se u narednim vjekovima ubrzano razvija, preživjevši najezdu Saracena sredinom 9. vijeka i napad makedonskog cara Samuila krajem 10. vijeka. U 12. vijeku nastavljena je  gradnja velike katedrale, po uzoru na romaničke bazilike, u koju se prenose mošti i kult gradskog zaštitnika Sv.Tripuna.

Krajem 12. vijeka Kotor ulazi u sastav države Raške pod dinastijom Nemanjića i tokom naredna dva vijeka doživljava najveći ekonomski i kulturni procvat.Tako je 1195. godine sagrađena živopisna crkva Sv. Luke, jednobrodna građevina sa kupolom, mješavina romaničkog i vizantijskog stila. Godine 1221, na temeljima starohrišćanske bazilike, sagrađena je nova crkva Sv. Marije od rijeke, sa krovom i kupolom od kamenih ploča, u kojoj su nađene freske zadivljujuće ljepote. Tada je građena i crkvica Sv. Martina (danas Sv. Ane). U 14. vijeku su bile oslikane freskama i crkve Sv. Nikole, koja je pripadala bratovštini mornara, čiji su ostaci uklopljeni u zid jedne obične kuće i crkve Sv. Jakova kod gradske Lođe, čiji su temelji označeni u pločniku glavnog gradskog trga.

Nakon raspada srpskog carstva pred prodorom Turaka, za Kotor počinje nemiran period ispunjen traženjem moćnog zaštitnika, i to najprije ugarskog kralja Ludovika, pa bosanskog Tvrtka I, koji je 1382. godine osnovao grad Sveti Stjepan (današnji Herceg Novi). Izložen stalnim napadima Balšića, Crnojevića, te Sandalja Hranića, Kotor biva prinuđen da se prikloni Veneciji 1420. godine. Mletačka vlast polako ukida privilegije koje je Kotor uživao, a Turci zauzimaju okolne teritorije što je uslovilo jačanje bedema oko urbanog jezgra i na brdu Sv. Ivan.

Kotor su kroz istoriju nekoliko puta pogađali katastrofalni zemljotresi i to: 1539, 1564. i 1582. U kataklizmi 1667. godine srušene su dvije trećine graditeljskog fonda. Tada se težište pomorstva prebacuje u Perast, smješten nasuprot tjesnaca Verige. U novijoj istoriji, ostaće upamćen 15. april 1979. god. Kada je Kotor doživio još jedan razoran zemljotres.

Tradicija kotorskog i bokeljskog pomorstva uopšte, seže unazad 12 vjekova! Uspomene na nekadašnju trgovačku mornaricu održava najstarija kotorska bratovština pomoraca Bokeljska mornarica. Odred mornara, odjeven u stare bokeljske uniforme i naoružan starim oružjem, uveličava sve značajnije svečanosti u Boki Kotorskoj. Bokeljska mornarica ima i svoj Admiralitet. Ova stara bratovština u svečanim prilikama nalaže svojim članovima da zaigraju Kolo Bokeljske mornarice uz posebno komponovanu muziku, sličnu onoj sa ostrva Malte.

Najslavniji kotorski pomorac i kapetan je svakako Ivo Vizin (1806-1868), koji je 1852. krenuvši na uobičajeno trgovačko putovanje svojim jedrenjakom, napravio najveći pomorski poduhvat XIX vijeka. Krstareći od luke do luke,  Vizin je oplovio svijet. Andrija Zanon, čuveni brodograditelj iz Rijeke, pune dvije godine  gradio je jedrenjak tipa “brik”. Novi brod “Splendido” je pod Vizinovim zapovjedništvom krenuo iz  Antverpena 11.02.1852. Njegova putovanja pratile su mnoge poteškoće( oluje, gusari, pobune brodske posade). U februaru 1859. slavni prčanjski kapetan odlučuje se za povratak kući. “Splendido” je 30.07.1859. stigao u Trst. Njegov put oko svijeta trajao je 7 godina, 6 mjeseci i 19 dana.

Ivo Vizin bio je samo jedan iz cijelog niza proslavljenih bokeljskih kapetana koji su plovili gotovo svim svjetskim morima. Mnogo prije Vizina, 1823. godine, pominje se i navigacioni oficir Stevan Vukotić. Uz Vizinovo i Vukotićevo, istorija Kotora pamti i imena još nekih poznatih pomoraca i kapetana kao što su Petar Zambelić i Marko Ivanović, Tomo Milinović, Marko Martinović, zatim čuveni pomorci iz kuće Zmajevića, Miloševića, Viskovića i Ivelića i mnogi drugi.

Od 1797. do 1805. godine, Kotor se nalazi u sastavu Austrijske carevine. Godine 1806. u Kotor dolaze Rusi, koji gradom gospodare tek godinu dana do 1807. Kotoru ubrzo prijete i Francuzi. Kako je rusku vojsku porazila Francuska, u bici kod Fridlanda, Rusi tajnim ugovorom Kotor predaju u ruke Francuskoj, koja Kotorom upravlja od 1807. do 1813. Crnogorski vladar Petar I Petrović, priskače u pomoć Kotoranima, u septembru 1813. Tada se Crnogorci i Bokelji zajedno bore protiv Francuske monarhije, te dolazi do stvaranja izvjesnog ujedinjenja Boke i ondašnje države Crne Gore. Međutim, to ujedinjenje traje svega devet mjeseci jer Pariski mirovni kongres, održan 1814. godine,  ujedinjenje ne priznaje, te se nakon te sjednice Boka (Kotor sa okolinom) daje na upravljanje Austriji (1814 – 1918).

U drugoj polovini XIX vijeka postignut je izvjestan napredak u pomorstvu. U periodu od 1852-1902 Bokelji  su bili vlasnici ili suvlasnici oko 300 jedrenjaka duge plovidbe, sa preko 100.000 tona. Ali u tom periodu svi ti brodovi propadaju, bilo da se prodaju, tonu, sekvestriraju za dugove i sl. Godine 1902. i posljednji bokeljski jedrenjak “Nemirna”, vlasništvo čuvene kapetanske porodice Milošević, tone u Biskaju.

Pred kraj XIX vijeka došlo je do pokušaja da se i u Boki osnuje parobrodarsko društvo. Riječ je o “Bokeškoj plovidbi”( 1892-1917). Otpočelo se sa dva parobroda: “Kotor” i “Ercegnovi”, da bi se poslije nabavila još dva: “Tivat” i “Risan”. Međutim, Austrija je favorizovala pretežno sjeverne luke, dok je Boka bila ostavljena sama sebi.

Stogodišnju vlast Austrije nad Kotorom obilježile su brojne bune i ustanci naroda Boke Kotorske. Najpoznatija od tih pobuna je pobuna mornara 1918. god.  na brodovima Sankt Georg i Gea kada je oko šest hiljada mornara austrougarske ratne flote uzelo komandu u svoje ruke i istaklo crvene zastave na oko četrdeset brodova u zalivu Boke Kotorske.Mornari su preuzeli komandu a carske oficire internirali u brodskim kabinama. Međutim zbog niza propusta vođstva pobune, uglavnom zbog toga što su komunikacije i dalje bile pod nadzorom službenih vlasti, i odlučnosti vlasti da i oružanom silom spriječe ustanike u ostvarenju nauma, makar i po cijenu potapanja većine brodova, te lukavim vođenjem pregovora u cilju dobijanja u vremenu, ustanak je pomalo jenjavao. Jedna struja ustanika je zastupala ideju da zaposjednuti brodovi isplove i pridruže se silama Antante dok je druga tražila da brodovi ostanu u Boki.

Zapovjedništvo je  uputilo ultimatum pobunjenim mornarima, zapovijedilo evakuaciju civilne posade a njemačkim podmornicama naložilo potapanje brodova Gea i Sankt Georg.

Kao i svi gradovi ondašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, najveći od svih do tada vođenih ratova – Drugi svjetski rat, Kotor dočekuje iscrpljen brojnim okupacijama u proljeće 1941. godine. Od maja 1941. do septembra 1943. grad je pod okupacijom Italijana, a nakon kapitulacije Italije u njemu godinu dana vladaju Nijemci. Grad oslobađaju partizanske jedinice NOV 20.septembra 1944. godine, kada on postaje sastavni dio Crne Gore u Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji, kasnije FNRJ i SFRJ.

Kao i svi Bokelji, tako su i stanovnici Kotora prožeti oduvijek duhom zajedništva bez obzira na narodnost i vjeroispovijest. Ove osobine došle su naročito do izražaja tokom drugog svjetskog rata, u borbi protiv fašizma. I tu je Kotor pokazao svoj specifičan duh. Postoje svjedočenja da su jedan od oblika rasturanja tzv. naprednih ideja i propagandnih letaka bile i maškare. Tako su se naočigled vlasti i  policije širile propagandne ideje.

Poslije drugog svjetskog rata Kotor preuzima važnu ulogu u privrednom razvoju tadašnje Jugoslavije. Nažalost, pogađa ga još jedan užasni zemljotres, 15. aprila 1979. godine. Stari grad biva razoren, kulturna baština ugrožena, a mnoge porodice ostaju bez domova. Dugo se Kotor oporavljao od ove katastrofe, a oni koji pamte to nedjeljno jutro zauvijek pri sjećanju na njega osjećaju zebnju i  strah.  Ostao je vječan i  bol zbog onih čiji su životi tada prekinuti.

Stari grad Kotor se nalazi na listi UNESCO svjetske kulturne baštine, od 1979. godine.

Promjene krajem XX vijeka nisu zaobišle ni Kotor. Gase se fabrike i preduzeća, a Kotorane najviše pogađa gašenje  “Jugooceanije”, osnovane 1955. godine sa pet prekookeanskih brodova. Sedamdesetih godina prošlog  vijeka  njena flota je brojila oko 20 brodova i  bila zaslužna za godišnji prihod koji je iznosio preko 50% ostvarenog ukupnog prihoda na području opštine Kotor.

Danas je Kotor  grad čiji se stanovnici trude da obnove i zadrže ono što je prepoznatljivo i dobro u tradiciji, ali i da se uklope u savremene tokove, tačnije, burne tranzicione promjene koje su karakteristika početka XXI vijeka. Srednja pomorska škola ima svoj istorijski značaj i dala je pečat istoriji ovog grada, a to što čitalac prati ovaj tekst putem interneta govori o neposustajanju da se tradicija nastavi u svakom pogledu.